Britt Hoogenboom

In deze blogpost beredeneer ik een eerste aanzet van de bronnenlijst voor mijn onderzoek.

De bronnen plaats ik op een tijdlijn die ik gebruik tijdens gesprekken met experts
en participanten om te praten over de invloed van media op onze beeldvorming van de wereld.
In deze blogpost leg ik uit hoe dat werkt. 

Als grafisch ontwerper onderzoek ik hoe ik met behulp van ontwerp inzicht kan geven in onze persoonlijke manier van kijken naar de wereld. En vervolgens hoe ik een situatie kan creëren waarbij empathie voor de beeldvorming van iemand anders, kan zorgen voor meer begrip voor elkaar. Vanuit hier onderzoek ik het thema beeldvorming met bronnen vanuit de volgende vier perspectieven:

Journalistiek

Beeldvorming in de media speelt een wezenlijke rol bij het vormen van bewuste en onbewuste vooroordelen over de samenleving en elkaar. Mediabeelden laten niet alleen de werkelijkheid zien, maar bepalen ook ‘onze werkelijkheid’. Enerzijds moet het nieuws zorgen voor objectieve informatie. Anderzijds wordt er van journalistieke rapportage verwacht dat deze op narratieve wijze en met beeldgebruik zorgt voor verhalen zodat lezers en kijkers de wereld begrijpen. In het huidige debat wordt bevraagd in hoeverre nieuwsmedia feit en fictie met elkaar vermengen en wordt er ingegaan op onderwerpen als desinformatie, fake-news, informatiemanipulatie en de invloed van algoritmen op information-bubbels onze blik op de wereld. 

Psychologie

Hoe we kijken naar en betekenis geven aan wat we zien, gebeurt grotendeels onbewust in ons brein. Wetenschappers en psychologen onderzoeken zowel hoe deze onbewuste processen zorgen voor het persoonlijk waarnemen van de werkelijkheid en onze beeldvorming van de wereld, als de manier waarop we die werkelijkheid voor onszelf proberen te beargumenteren met behulp van ons geheugen, ervaringen, associaties en sociale oordelen. 

Artistiek

Het debat over beeldvorming wordt door verschillende kunstenaars en critici gelinkt aan de manier waarop we kijken, of eigenlijk níet kijken. Onder andere door ontwikkelingen in de samenleving, kapitalisme en technologie. Kunst en ontwerp wordt als middel ingezet om deze veranderingen in de samenleving zichtbaar te maken, een ander licht te werpen op het thema en om bewustzijn bij het publiek te vergroten. Daarbij wordt ingegaan op de invloed en interpretatie van mediabeelden, de snelheid waarmee we leven, kijken en het gevolg daarvan op hoe we de wereld ervaren. 

Politiek

Binnen de huidige politiek wordt er gebruik gemaakt van de narratieve journalistiek en mediacultuur, waarbij tegenstellingen worden gebruikt om aan te geven bij welke ‘groep’ iemand hoort. Beeldvorming speelt een wezenlijke rol bij het categoriseren en indelen van groepen binnen de samenleving. Denk daarbij aan links versus rechts, conservatief versus progressief, realisme versus idealisme. Of extremer: terroristenknuffelaars versus neo-nazi’s, landverraders versus racisten en fascisten, cultuurmarxisten versus marktfundamentalisten. Door het uitvergroten van ongelijkheid zorgt het politieke beleid ook voor de verschuiving van sociale cohesie naar sociale polarisatie. Het debat over beeldvorming en de invloed van de politiek wordt steeds meer publiekelijk gevoerd door onder andere communicatiewetenschappers, juristen, journalisten en filosofen. 

De perspectieven zijn als assen weergegeven in bovenstaande mapping, waarin de bronnen uit deze eerste lijst zijn geplaatst. In de mapping is te zien dat een bron meerdere perspectieven kan raken. De auteur kan bijvoorbeeld geschreven zijn vanuit een journalistiek oogpunt, maar raakt daarbij tegelijkertijd de politiek of psychologie aan. Hieronder beschrijf ik per bron:

• de visie van de auteur;
• het standpunt van de auteur in het actueel debat;
• en de relevantie voor mijn onderzoek.
  
  

---

Journalistiek

Newton, J (2000). The Burden of Visual Truth: The Role of Photojournalism in Mediating Reality.
Abingdon: Taylor & Francis Inc. 

Visie

De impact van fotojournalistiek op ons gedrag

Als voormalig verslaggever, redacteur, fotograaf en ontwerpster voor kranten, tijdschriften en digitale media, kijkt Julianne H. Newton vanuit journalistiek oogpunt naar de veranderende en toenemende rol van de visuele reportage tegenover verbale reportage binnen hedendaagse media. Ze probeert met deze ontwikkelingen inzicht te creëren in ons eigen gedrag, dat van anderen en de wereld. Ze is constant opzoek naar wat als ‘visual truth’ wordt beschouwd vanuit verschillende perspectieven: journalistiek oogpunt, antropologisch oogpunt, maar ook vanuit geportretteerden die worden weergegeven in beelden.

Standpunt

De waarheid is subjectief

Ondanks dat de fotojournalistiek en de media de taak hebben om vanuit ‘waarheid’ te informeren over gebeurtenissen in de wereld, blijft ‘the visual truth’  een subjectief gegeven. Hoe erg een fotograaf ook zijn best doet, hij of zij zorgt altijd voor een reconstructie van de werkelijkheid, die we als lezer in moeten zien.

Relevantie

Julianne H. Newton onderzoekt de gevolgen van visuele reportage op ons gedrag en kijk op de werkelijkheid, en bevindt zich daarmee midden in vraagstukken die op dit moment actueel zijn zoals fakenews en informatiemanipulatie. Met deze bron wil ik ingaan op de gedachte dat we constant onze eigen (visuele) waarheid bepalen en daarmee de link leggen met methoden waarbij verschillende interpretaties het uitgangspunt kunnen worden van een gesprek of discussie, die nieuwe inzichten geven, tunnelvisies doorbreken en blikken op onze ‘werkelijkheid’ kunnen verbreden. 

Keywords

Aarsman, H. (2012). De fotodetective. Amsterdam: Uitgeverij Podium.

Visie

Ontdekkingen doen door kijken
Hans Aarsman is een liefhebber van ontdekkingen doen door zelf op onderzoek te gaan. Hans Aarsman startte zelf als fotograaf, maar begon uiteindelijk onderzoek te doen naar bestaande afbeeldingen. Geïnspireerd door de boeken van Sherlock Holmes liet Hans Aarsman de methode die Sherlock in zijn boeken gebruikte los op fotografie. Hij ging niet meer kijken naar hoe iets gefotografeerd is, maar naar wat er op de foto staat. Dat noemt hij: de Methode-Holmes, dat gaat over het aanscherpen van het observatievermogen. Over de mogelijkheden en de beperkingen die het stilstaande tweedimensionale beeld biedt. Over de onlosmakelijke eenheid van beeld en woord.  Voor de Volkskrant schrijft hij de wekelijkse rubriek De Aarsman Collectie, waarin hij persfoto’s onder de loep neemt als een detective. 

Standpunt

Als je maar goed kijkt en goed nadenkt, dan weet je hoe het zit in de wereld 
Door te onderzoeken, te kijken, te meten en te berekenen kun je oordelen uit stellen, zodat je niet te snel je conclusies trekt. Volgens Hans Aarsman is dat de reden waarom zijn observaties interessant worden gevonden door zijn publiek en zij er meer van willen leren. Een andere reden is omdat hij zegt niet bang te zijn om zaken in twijfel te brengen:

“Als ik iets wat ik zie als een feit presenteer, protesteren veel mensen tegen, bekritiseren ze me of proberen ze te bewijzen dat in ongelijk heb. Als ik presenteer wat ik heb gevonden als een doorgaand proces, zullen mensen me helpen en mijn onderzoek verbeteren.” 

Relevantie

Ontdekkingen doen door kijken

Hans Aarsman is een liefhebber van ontdekkingen doen door zelf op onderzoek te gaan. Hans Aarsman startte zelf als fotograaf, maar begon uiteindelijk onderzoek te doen naar bestaande afbeeldingen. Geïnspireerd door de boeken van Sherlock Holmes liet Hans Aarsman de methode die Sherlock in zijn boeken gebruikte los op fotografie. Hij ging niet meer kijken naar hoe iets gefotografeerd is, maar naar wat er op de foto staat. Dat noemt hij: de Methode-Holmes, dat gaat over het aanscherpen van het observatievermogen. Over de mogelijkheden en de beperkingen die het stilstaande tweedimensionale beeld biedt. Over de onlosmakelijke eenheid van beeld en woord.  Voor de Volkskrant schrijft hij de wekelijkse rubriek De Aarsman Collectie, waarin hij persfoto’s onder de loep neemt als een detective. 

Keywords

Journalistiek | Beeldvorming | Waarneming & Interpretatie | Strategie  

Sprengers, S. (2013). Pleidooi voor minder beeld. Geraadpleegd op 5 april 2019,
van https://decorrespondent.nl/73/pleidooi-voor-minder-beeld/35568081197-07aab4d2

Visie

Beeld moet de journalistiek verrijken 

Sterre Sprengers studeerde documentaire fotografie. Na haar opleiding was zij chef beeldredacteur bij nrc.next en sinds de oprichting van De Correspondent was zij chef van de beeldredactie en schrijft over beeld en beeldvorming. Vanaf 2018 is zij hoofdredacteur en heeft als missie de rol van beeld in journalistiek te innoveren. Zo pleit ze bijvoorbeeld voor meer kunst in de journalistiek die het onderwerp vanuit een ander perspectief belicht. In het nieuws worden vaak beelden gebruikt met zichtbare situaties. Complexe mondiale problemen als de financiële crisis, ongelijkheid of vluchtelingenstromen zijn lastiger in beeld te brengen: de gevolgen kunnen we zien, maar de onderliggende problemen niet.

“De kracht van kunst is dat ze ander licht kan werpen op relevante thema’s en zo een waardevolle bijdrage kan leveren aan het maatschappelijk debat.” 

Standpunt

Meer beeld is niet altijd beter

Door technologische ontwikkelingen en de dagelijkse overload aan beelden zijn we enerzijds beeldend rijker geworden, maar gaan we tegelijkertijd door die veelheid aan beeld niet beter naar beeld kijken. Beeld wordt niet goed behandeld in media, waardoor de kracht ervan niet goed benut wordt. Het wordt klein en illustratief gebruikt, ook online, terwijl daar juist ruimte is voor groter beeld.

“We moeten durven kiezen. Alleen beeld als het goed beeld is. Alleen beeld als het iets toevoegt aan de inhoud, en zo niet, dan niet. Niet beeld omdat het moet, maar omdat het mag. En datzelfde geldt andersom ook voor tekst. Alleen tekst bij beeld als het iets toevoegt, en anders het beeld alle ruimte geven die het nodig heeft.”

Relevantie

Het pleidooi van Sterre Sprengers gaat in op hoe de kracht van beeld verloren is gegaan door onder andere technologische ontwikkelingen en het gebruik ervan door de media. Met deze bron wil ik ingaan op hoe we beelden consumeren en weinig stilstaan bij beeld. Dat geldt ook voor nieuwsbeelden, terwijl we aan de hand daarvan onze mening over ‘de werkelijkheid’ vormen en dat toepassen in ons gedrag in het dagelijks leven.

Keywords

De Correspondent. (2018). Dit was het nieuws niet. Amsterdam: De Correspondent Bv.

Visie

Ons vertekende beeld van de wereld door nieuws

Volgens Rob Wijnberg, schrijver, filosoof en oprichter van De Correspondent is niets bepalender voor ons wereldbeeld dan de media. Hij probeert de werking daarvan te bevragen en onze blik op de realiteit te doorgronden. Hij zoekt de verbanden en tegenstellingen in filosofie en journalistiek. Filosofie stelt tijdloze vragen als ‘wat is waarheid?’, ‘wat is schoonheid?’ en ‘wat is rechtvaardigheid?’. Journalistiek daarentegen, stelt vragen die extreem tijdelijk zijn. “Niet voor niets heet de grootste nieuwssite van Nederland ‘NU.nl’. Nieuws gaat over dít moment, niet later niet vroeger”, zegt hij. Dit kan een enorm vertekend beeld van de werkelijkheid creëren. 

Standpunt

De journalistiek veranderen van sensatiezucht en hypegevoeligheid naar artikelen die ingaan op onderliggende structuren waarbij het onderwerp vanuit verschillende perspectieven wordt belicht 

De afgelopen jaren is er veel ophef geweest over nepnieuws. Deze vorm van leugenachtige propaganda verpakt als ‘nieuws’, heeft onze sociale media overspoeld en zo Donald Trump aan de macht geholpen, Brexit veroorzaakt en vreemdelingenhaat versterkt. Zo luidt althans een breed gedragen theorie. “De schaal waarop en snelheid waarmee deze vorm van misinformatie zich tegenwoordig verspreidt is met recht een probleem te noemen. Toch durf ik de stelling aan dat ‘echt nieuws’, de stroom aan berichten die wij dagelijks massaal consumeren, een minstens zo groot probleem vormt”, stelt Rob Wijnberg.

Relevantie

Rob Wijnberg schrijft en vertelt over journalistiek en is kritisch over de vorm van berichtgeving van hedendaagse media. De werkwijze van De Correspondent waarbij onderwerpen vanuit verschillende perspectieven worden belicht, past bij mijn onderzoekswijze waarbij participanten leren van elkaars persoonlijke blik op de wereld. Met deze bron wil ik ingaan op hoe onze blik op de wereld vaak onbewust persoonlijk, vertekend en eenzijdig is, mede door de wijze van informatieverstrekking door de media.

Keywords

---

Kunst

Berger, J. (1972). Ways of Seeing. BBC.

Visie

Veranderende betekenissen
In de serie Ways of Seeing laat de Britse schrijver en criticus John Berger zien hoe kunst, cultuur, mediabeelden en de invloed van marketing onze beeldvorming beïnvloeden. Hij gaat in op maatschappelijke thema’s zoals klassenverschillen en schoonheidsidealen. In de serie nodigt John Berger de kijker uit om met een andere blik te kijken en laat hij met verschillende visuele voorbeelden zien hoe de betekenis van een kunstwerk of beeld kan veranderen, door het bijvoorbeeld een uitsnede te presenteren, audio toe te voegen of het te plaatsen naast een ander beeld.

Standpunt

Het belang van context
John Berger betoogt dat wat we zien niets anders is dan manipulatie en gezichtsbedrog. Hij benadrukt dat kunst en de kunstenaar niet los gezien kan worden van de tijd waarin zij leefden en de plaats die zij innamen in de tijd van toen. Datzelfde geldt voor mediabeelden en hij benadrukt dan ook het belang van de context. 

Relevantie

Hoewel de serie van John Berger al in 1972 op televisie werd uitgezonden, is zijn theorie over de waarneming van (media)beelden nog steeds relevant. Misleiding en bedrog door middel van beelden zijn van alle tijden, maar misschien werd er wel nooit meer dan in onze huidige tijd, waarin beeldmanipulatie gemakkelijk is te realiseren en iedereen beelden produceert en publiceert op onder andere sociale media, onzorgvuldig met beelden omgegaan. Met deze bron wil ik ingaan op het gevaar waarbij beelden niet alleen worden gebruikt als bewuste manipulatie om een kijker in een bepaalde richting te sturen, maar ook onbewust worden gebruikt en hergebruikt en uit hun verband gerukt worden. Daarom blijft, zoals John Berger benadrukt, het bewustzijn van de context zo belangrijk en bepaalt het mede hoe we anderen mensen en de wereld om ons heen waarnemen. 

Keywords

Artistiek | Journalistiek | Maatschappij | Representatie | Waarneming & Interpretatie | Media & Beeldvorming

Burgin, V. (1982). Thinking Photography. London: Macmillan.

Visie

Ruimte voor interactie en interpretatie

Victor Burgin, kunstenaar, theoreticus en criticus, speelt in zijn werk met de betekenis en interpretatie van beeld, waarbij de interactie tussen beeld, de context en de toeschouwer een grote rol spelen. Hij bekritiseert met zijn werk de zichtbare en onzichtbare ideologie van de hedendaagse westerse kapitalistische maatschappij en visualiseert hoe het dagelijks leven wordt gedomineerd door gemedialiseerde informatie. 

Standpunt 

Het consumeren van beeld

Victor Burgin laat zien hoe de interpretatie en betekenis van een afbeelding afhangt van de interactie tussen het beeld, de context en de toeschouwer. Vooral de interactie van de toeschouwer was van groot belang in zijn werk. Hij ging daarmee in tegen de ontwikkeling van de consumptiemaatschappij, waarin ook kunstmarkten begonnen te domineren met hoge veilingprijzen en media-beroemdheden:

“We are a consumer-society, and it sees to me that art has become a passive ‘spectator sport’ to an extent unprecedented in history. I have always tried to work against this tendency by producing ‘occasions for interpretation’ rather than ‘objects for consumption’.

Relevantie

Hoewel het werk van Victor Burgin in de jaren 60 gemaakt is, is zijn ideologie en visie nog steeds relevant voor de huidige tijd waarin de hoeveelheid beeld-consumptie alleen maar is toegenomen en waarbij bewust en beter kijken een urgente opgave is door de ontwikkelingen op het gebied van fake-news en informatiemanipulatie.

De benadering van Burgin en zijn onderzoek naar de interpretatielagen van een beeld hebben raakvlakken met de manier waarop ik participanten uitnodig om beelden te analyseren. Ik experimenteer met de betekenis van beelden wanneer de context en het perspectief verandert. Waar Burgin probeert om het publiek bewust te maken van de ontwikkeling van onder andere de consumptie- en massa-media-maatschappij, probeer ik daar op verder te werken door processen en situaties te ontwerpen waarbij ter plekke gesprekken gevoerd worden over in de invloed van beeldvorming op onze blik op de wereld en elkaar.

Keywords

Housen, A. (2002). Aesthetic Thought, Critical Thinking and Transfer. Geraadpleegd op 12 april 2019 van https://vtshome.org/wp-content/uploads/2016/08/5Æsthetic-Thought-Critical-Thinking-and-Transfer.pdf

Visie

Esthetische ontwikkeling

Cognitief psycholoog Abigail Housen begon halverwege de jaren zeventig met haar onderzoek naar hoe verschillende methoden van het bekijken van kunst de kijkervaring van mensen beïnvloedde. In haar zoektocht naar begrip van wat ze ‘esthetische ontwikkeling’ noemt, zocht ze naar patronen en probeerde het gedrag van het waarnemen van kunst te ordenen. Vanuit haar onderzoek zijn de 5 fases van kunst waarnemen ontstaan, die ingaan op de mate waarin iemand ‘ontwikkeld’ is in het bekijken van kunstobjecten. Samen met senior onderzoeksmedewerker Philip Yenawine ontwikkelde zij het Visual Thinking Strategie-curriculum, wat werd toegepast in musea om mensen doormiddel van gesprekstechnieken met kunst te verbinden. Vanuit daar is het onderzoek gestart om de relatie tussen Visual Thinking Strategies (VTS) en de ontwikkeling en overdacht van het kritisch denkvermogen te verkennen.

Standpunt

Kritisch waarnemen om mee te denken en doen in de maatschappij

Volgens het VTS-curriculum zorgt de gespreksmethode er niet alleen voor dat het esthetisch inzicht ontwikkeld, maar ook het kritisch denkvermogen en de overdracht daarvan wordt bevorderd. VTS onderzoekt inmiddels hoe niet alleen kunst, maar ook niet-kunstobjecten studenten in staat kan stellen om met een kritische blik waar te nemen. Deze manier van leren moet ervoor zorgen dat mensen met een meer bewuste, onafhankelijke, kritische blik naar de wereld kunnen kijken. Vertrouwend op hun eigen observaties en ontvankelijk voor de gedachten van anderen, wat van fundamenteel belang is in de huidige polariserende maatschappij. 

Relevantie

De VTS-methode om mensen een beeld of object te laten waarnemen en daarover een gesprek te voeren komt overeen met de manier waarop ik mensen bewust probeer te maken van onbewuste associaties en gedachten bij het waarnemen van mediabeelden en vanuit daar de wereld om ons heen en elkaar. De manier van vragen stellen (1. Wat gebeurt er in deze afbeelding? 2. Waaraan zie je dat? 3. Wat kunnen we nog meer ontdekken?) helpt om een neutraal gesprek te voeren waarbij participanten geconfronteerd worden met hun eerste onbewuste associaties én die van anderen. Hierdoor is het mogelijk om een respectvolle discussie te voeren en te leren van elkaar.

In the New York Times wordt in samenwerking met Visual Thinking Strategies sinds 2013 wekelijks een foto zonder bijschrift geplaatst waarbij studenten worden uitgenodigd om de foto te analyseren aan de hand van de drie VTS-vragen. Klaslokalen en studenten ging live deelnemen aan het gesprek en meerdere docenten van allerlei instellingen vertellen hoe krachtig deze functie is om studenten te betrekken: ze goed te laten kijken, een back-up te maken van hun observaties met bewijsmateriaal en af te weten wat hun leeftijdsgenoten opmerken. Niet alleen bij het waarnemen van de beelden, maar ook bij het maken van opdrachten en essays. 

Gonchar, M. (2016). 40 Intriguing Photos to Make Students Think. Geraadpleegd op 13 april 2019 van https://www.nytimes.com/2016/09/22/learning/40-intriguing-photos-to-make-students-think.html 

Ik experimenteer met de VTS-methoden gesprekken te voeren omtrent het thema beeldvorming, zodat oordelen bewust worden beargumenteerd of heroverwogen en er kan worden geleerd van de manier van kijken van iemand anders. Het onderzoek van Abigail Housen richt zich specifiek op ‘esthetische ontwikkeling’, waarop ook de 5 fases van waarnemen zijn gebaseerd. In het opzicht van mijn onderzoek zouden deze fases of de ranking heel anders zijn, omdat ik mij niet richt op de mate waarin iemand bekend is met kunst waarnemen, maar op hoe iemand naar de wereld kijkt, zijn werkelijkheid vormgeeft en omgaat met hetgeen hij / zij niet kent. 

Keywords

Okwui Enwezor (2006)

Visie

Beeldvorming doorbreken
Okwui Enwezor wilde met deze tentoonstelling de enorme veranderingen laten zien in het Afrikaanse economische, sociale en culturele leven en daarmee de negatieve beeldvorming doorbreken die veel mensen hebben van Afrika. De tentoonstelling bestaat uit werk van 35 hedendaagse Afrikaanse kunstenaars en fotografen die ieder een uniek perspectief geven op hun eigen continent. Daarmee biedt Okwui Enwezor ook een podium voor de visueel sterke Afrikaanse fotografie, vooral bestaande uit documentaire- en modefotografie, evenals conceptuele kunst.

Standpunt

Visuele veranderingen
Owui Enwezor is geboren en groeide op in Nigeria, waarna hij in 1983 naar New York verhuisde. Hij was actief als dichter, kunsthistoricus en curator. Daarnaast is hij oprichter van NKA, Journal of Contemporary African Art. Volgens Okwui Enwezor komen geschiedenissen samen, lopen ze uiteen en bewegen ze in verschillende richtingen. Datzelfde geldt voor de hedendaagse kunst en Afrikaanse kunst, in het bijzonder fotografie en video, die op een niet-chronologische manier zijn verlopen. Met o.a. de tentoonstelling wil hij deze veranderingen en innovatieve werken laten zien en daarmee de pessimistische ideeën die over het algemeen over Afrika bestaan beïnvloeden.  

Relevantie

Zoals de vertaling van de titel van de tentoonstelling al zegt, verwijst Snap Judgements naar de onbewuste, ‘snelle oordelen’ die we als mens onbewust hebben over anderen. Zowel met NKA als met de tentoonstelling (en publicatie) Snap Judgements probeert hij de negatieve beeldvorming die heerst over het continent Afrika te doorbreken. Art Review plaatste hem op de 42ste plek van de meest invloedrijke mensen in de kunstwereld, mede door zijn overtuiging dat kunst de werkelijkheid niet alleen kan weerspiegelen, maar ook kan beïnvloeden.

Keywords

Artistiek | Journalistiek | Maatschappij | Beeldvorming | Waarneming & Interpretatie

Clark, T. (2008). The Sight of Death. An experiment in Art Writing. Yale: Yale University Press.

Visie

De vaardigheid van het kijken 

Volgens de Britse kunsthistoricus en dichter T.J. Clark komt onze ‘beeldcultuur’ neer op het vluchtig ‘lezen’ van beeld, terwijl we het kijken verleren. In het boek The Sight of Death beschrijft T.J. Clark hoe hij zes maanden lang steeds opnieuw terugkeerde naar dezelfde twee schilderijen van Nicolas Poussin.

“Keer op keer stel ik me bij het schrijven een toeschouwer voor die zich afvraagt wat volgens Poussin het punt was van deze mate van nauwelijks waarneembaar detail."

Voor Clark is het herhaaldelijke, geduldige kijken een bron van kritisch denken. En daarmee een bron van weerbaarheid tegen de macht van propaganda, reclame of misleidende beeldvorming. 

“Vooral nu, in onze huidige omstandigheden van beeldproductie, nu stilstand en kleinheid en nauwkeurigheid het tegenovergestelde zijn van de kenmerken van onze beeldcultuur, en de wereld die die helpt te vormen.”

Standpunt

We lezen beelden alsof het woorden zijn

De vaardigheid om subtiele betekenissen aan een afbeelding te ontlokken en dingen op te merken die misschien niet voor jouw ogen bestemd waren, is een vaardigheid die we steeds minder toepassen tijdens de hoeveelheid en de snelheid waarin we beelden tot ons krijgen.

“Je leest vaak dat we van een ‘woordcultuur’ overgaan naar een ‘beeldcultuur’, maar niets is minder waar. Wat ons omringt, kun je nauwelijks afbeeldingen noemen. Ze gaan steeds meer op woorden lijken. De afstand tussen een afbeelding en een slogan wordt met de dag kleiner. De meeste reclamefoto’s bijvoorbeeld zijn eendimensionale logo’s met net voldoende visuele aankleding om voor een plaatje door te gaan.”

Daardoor ‘lezen’ we afbeeldingen volgens Clark steeds meer alsof het woorden zijn. 

Relevantie

De boodschap van T.J. Clark is nog steeds urgent in de hedendaagse samenleving waar het bombardement van beelden alleen maar toeneemt en de ‘kwaliteit’ van afbeeldingen afneemt (de aandacht die er aan wordt besteed, het re-posten of hergebruiken door onder andere tijdsdruk). Dit is ook toe te passen de verstrekking van mediale beelden en de manier waarop we deze waarnemen. 

Keywords

Hall, S. (2013). Representation. Cultural Representations and Signifying Practices. 
Thousand Oaks: Sage Publications Ltd. 

Visie

Culturele representatie
Cultureel theoreticus Stuart Hall bevraagt de rol van representatie in beelden en bespreekt de centrale rol van cultuur in representatie. Hij betoogt dat er geen definitief vastgestelde betekenis is voor een afbeelding of gebeurtenis: de interpretatie verandert van persoon tot en is afhankelijk van de historische en culturele context van wanneer en waar het wordt gepresenteerd of gezien. Representatie verbindt betekenis en taal naar cultuur: de gezamenlijke betekenissen die we met elkaar delen door middel van taal (verbaal, digitaal, gezichtsuitdrukkingen, afbeeldingen, etc.). Hij betoogt dat de relatie tussen ‘dingen’, concepten en tekens de kern van de productie van betekenis in taal vormt. En het proces dat deze drie elementen verbindt noemt hij ‘representatie’. 

Standpunt

Representation by media
Stuart Hall vestigt de aandacht op dat de manier waarop zaken afwezig zijn in beelden, net zo belangrijk zijn als de zaken die in het beeld te zien zijn: die vullen we onbewust in met betekenissen die cultureel bepaalt zijn. Met ‘Represenation by media’ doelt hij op hoe de media opnieuw een representatie maakt van de dingen die we al kennen. Door framing en herhaling kan dit een vertekend beeld van elkaar en de wereld weergeven (beeldvorming). Wanneer we niet verder kijken dan dat en (media)beelden die verwachtingen en betekenissen blijven bevestigen, ontstaan er vooroordelen en stereotypen. 

Relevantie

Beeldvorming speelt een belangrijke rol bij de studies van Hall en hij probeert dit met (visuele) voorbeelden inzichtelijk te maken. Zijn basistheorie van representatie is ook te linken aan andere bronnen en methoden in mijn literatuurlijst, zoals bijvoorbeeld Ways of Seeing van John Berger. Daarnaast aan de methode Visual Thinking Strategies, waarbij kunst of beelden gezamenlijk worden geanalyseerd om mensen bewust te maken van het feit dat interpretatie en betekenisgeving zowel persoonlijk als cultureel is. 

Keywords

Artistiek | Journalistiek | Psychologie | Politiek | Maatschappij | Representatie | Media & Beeldvorming | Waarneming & Interpretatie

Mirzoeff, N. (2015). How to See the World. Londen: Penguin Books. 

Visie

Hoe beeld ons leven domineert en vormgeeft 

Nicholas Mirzoeff, visuele cultuurtheoreticus en professor van de afdeling Media, cultuur en communicatie aan de New York University, wil mensen laten zien hoe visueel materiaal ons leven vormt en definieert. Vanuit theoretisch perspectief op John Berger’s manieren van zien en filosofieën van denkers als Theodore Ardorno, Walter Benjamin, Michel Foucault, Lyotard, Griselda Pollock, Judith Butler en Gilles Delezue legt Nicolas Mirzoeff de politieke en ethische verbanden met de beelden om ons heen die ons leven vormgeven.

“For better or worse, we don’t just look at the world at screen, it’s how we look at life”.

Standpunt

Het fundamentele belang om de beeldcultuur te begrijpen

Nicholas Mirzoeff verwerpt het idee van visuele waarneming als ‘passieve activiteit’, maar legt het juist uit als een veelzijdige uitvoering waarbij digitale technologie ons begrip en interactie met de wereld radicaal heeft verandert en vormgegeven. Het is volgens hem van fundamenteel belang om beelden en visuele gesprekken te begrijpen, omdat dit bepaalt hoe we met elkaar omgaan. 

Relevantie

In het boek How to See the World laat Nicholas Mirzoeff met visuele voorbeelden zien hoe beelden kunnen worden ‘gelezen’, vanuit de historie met stilstaand beeld tot bewegend beeld vanuit hedendaagse media als Youtube. Hoe John Berger dit deed in de jaren 60, zo laat Nicolas Mirzoeff dit zien met een visie vanuit de huidige beeldcultuur. 

Keywords

Thomas Kuijpers (2015)

Visie

Media-realiteiten worden versmolten met ons dagelijks leven
Beeldend kunstenaar Thomas Kuijpers onderzoekt de rol van hedendaagse mediaverhalen binnen onze perceptie van de realiteit. Hij verkent en overweegt de manier waarop representaties van actuele gebeurtenissen aan ons worden gecommuniceerd. Hij is niet zozeer geïnteresseerd in het ‘beslissende moment’ van een foto, maar in het hiernamaals en de veelzijdigheid van betekenissen die het kan hebben door het gebruik ervan binnen verschillende contexten of de verschillende verklaringen die eraan worden verbonden. 

Standpunt

Media beïnvloed onze perceptie van gebeurtenissen en de wereld 
In zijn werk Explanatory Clippings onderzoekt hij bijvoorbeeld het beeld- en woordgebruik in de vijf meest gelezen kranten in Nederland. In de multimedia installatie Bad Trip verzamelde hij een archief van voorpagina’s, sensationele krantenkoppen en populaire afbeeldingen die een collectieve angst voor terrorisme aanwakkeren. Uiteindelijk filmde en fotografeerde hij situaties in zijn dagelijks leven die associaties met het terrorisme teweegbrachten, waarmee hij bevraagt hoe onze perceptie van de realiteit grotendeels wordt bepaald door sensatiezucht, neonieuws en irrationele angsten. 

“Je kunt er heel erg iemand’s gedachte mee sturen en ik denk dat er in deze tijd heel veel misbruik wordt gemaakt van de mogelijkheden die dat met zich mee brengt.” 

Relevantie

Thomas Kuijpers kijkt kritisch naar de verschillen en overeenkomsten in communicatie van nieuwsmedia, paradigma’s en patronen en de invloed daarvan op ons dagelijks leven. Dit doet hij door te vergelijken, de context te veranderen of te kaderen en te onderzoeken wat dit met de betekenis doet. Deze artistieke verkenning is interessant, omdat hij daarmee laat zien hoe nieuwsmedia een vertekend beeld van de wereld kan geven. Met zijn werk bekritiseert hij onze gemediatiseerde cultuur en daagt hij de kijker constant uit om te bekijken op welke manier de media-realiteiten zijn versmolten met ons dagelijks leven. In tegenstelling tot dat debat waarin wordt gesteld dat nieuwsmedia de hedendaagse polarisatie voedt, probeer ik met die nieuwsbeelden mensen met elkaar te verbinden. 

Keywords

Artistiek | Journalistiek | Maatschappij | Beeldvorming | Waarneming & Interpretatie

Coralie Vogelaar (2016)

Visie

Geef betekenis aan het bombardement van beelden om ons heen
Kunstenares Coralie Vogelaar bevraagt met dit project op onderzoekende wijze de manier waarop we in onze hedendaagse cultuur omgaan met beeld en hoe we deze beoordelen. Het project is gestart vanuit haar fascinatie voor de duizenden beelden die worden gemaakt bij een gebeurtenis. Zij ervoer dit zelf bij de umbremlla-protesten in Hong Kong. De demonstranten leken maar met één ding bezig te zijn: foto’s maken. Al deze beelden van dezelfde gebeurtenis werden op hetzelfde moment geproduceerd en een groot deel daarvan zou vrijwel meteen op het internet verschijnen om vervolgens massaal gedeeld te worden. Zo ontstond haar onderzoeksvraag: wat zijn de eigenschappen van een ‘succesvol’ beeld?

Standpunt

Mediabeelden beïnvloedden ons beeld van de samenleving
Ze doorzocht de database van grote persagentschappen op foto’s van tien veelbesproken nieuwsgebeurtenissen en vergeleek met behulp van nieuwe technologieën zowel de meest populaire foto’s als de minst populaire foto’s van exact dezelfde situaties, om te achterhalen wat het verschil maakt. Daarmee bevraagt ze hoe mediabeelden onze beeldvorming van de samenleving beïnvloeden. 

“Wanneer een beeld heel vaak wordt gekopieerd, gaan we dit herkennen als een archetype, waardoor we het nog meer gaan kopiëren. Hierdoor wordt dit beeld steeds vaker gezien en dat beïnvloed ons brein.” 

Relevantie

Het artistieke onderzoek van Coralie Vogelaar naar de populariteit van nieuwsmedia-beelden is relevant, omdat haar analyses net als mijn onderzoek ingaat op hoe we kijken en de invloed van mediabeelden op onze beeldvorming van de wereld. In tegenstelling tot haar onderzoek, is het doel van mijn design research om met die analyses de verhalen van participanten te verzamelen én te delen, zodat participanten inzicht krijgen in het perspectief van elkaar. 

Keywords

Artistiek | Maatschappij | Beeldvorming | Waarneming & Interpretatie 

Philip Brink en Marieke van der Velden (2016)

Visie

Beeldvorming doorbreken door met elkaar te praten
Filmmakers Philip Brink en Marieke van der Velden willen met hun documentaire The Island of All Together laten zien wat er gebeurt op het gebied van beeldvorming als we de tijd nemen om mét elkaar te praten in plaats van over elkaar. Elke zomer reizen vele Europese toeristen naar het Griekse eiland Lesbos voor een zonnige vakantie. Tegelijkertijd maakten in 2015 en 2016 duizenden vluchtelingen uit Turkije de oversteek naar het eiland om een veilig heenkomen te zoeken binnen de Europese Unie. Toeristen en vluchtelingen werden uitgenodigd om met elkaar in gesprek te gaan. Zittend op een bankje in het park of uitkijkend over de zee ontstonden er gesprekken over thuis, oorlog, liefde, auto’s en muziek. 

Standpunt

Verhalen zorgen voor herkenning en verbinding
Marieke van der Velden werkt als fotojournalist voor opdrachtgevers als UNICEF, AIDS Fonds en de Clean Clothes Campaign. Daarnaast maakt ze één keer per jaar een eigen project waarin ze heel bewust zonder opdrachtgever werkt. Met deze projecten over het dagelijks leven probeert ze extra informatie toe te voegen aan het dagelijkse, soms heftige nieuws. Ze fotografeert op de dagen dat er even niets gebeurt. Hierdoor krijgen kijkers de kans om het nieuws van verschillende kanten te bekijken. 

“Het belangrijkste wat ik in mijn werk heb geleerd is dat ieder persoon een eigen verhaal te vertellen heeft. Door mijn eigen persoonlijke projecten aan het dagelijks nieuws toe te voegen, hoop ik dat mensen zich in elkaar kunnen herkennen.” 

Relevantie

Net als in het project van Philip Brink en Marieke van der Velden is het samenbrengen van mensen en verhalen onderdeel van mijn onderzoek. In The Island of All Together zijn de participanten letterlijk onderdeel van het project: zij zijn het die de verhalen vertellen en gefilmd. Daarnaast zorgen de geregisseerde vragen voor het ontstaan van de gesprekken en verbinding met elkaar. 

Keywords

Artistiek | Journalistiek | Maatschappij | Beeldvorming | Waarneming & Interpretatie | Strategie | Verbinden 

Foam Museum Amsterdam (2017)

Visie

Ontdekken, tonen, en stimuleren met behulp van fotografie 
Foam organiseerde van januari tot en met mei 2017 het programma New Perspectives, om nieuwkomers en statushouders op een goede en opbouwende wijze te kunnen laten meedraaien in de Amsterdamse samenleving. Het programma bestond uit diverse workshops, rondleidingen, masterclasses en uitwisselingen in en buiten het museum in Amsterdam, met als doel creatieve ontmoetingen en taalontwikkeling te stimuleren. 

Standpunt

Het belang van verbinding om samen te kunnen leven
Met dit project gebruikt Foam fotografie instrumenteel om maatschappelijke doelstellingen te realiseren, zoals verbinding leggen tussen verschillende bevolkingsgroepen of generaties. Om te zorgen dat er interactie ontstaat tussen mensen die anders niet snel met elkaar in contact komen. 

Relevantie

Binnen mijn onderzoek ligt de focus tijdens workshops op de creatieve activiteit, net als het programma New Perspectives van Foam Museum. De focus ligt op het samen creëren van iets nieuws, waarbij de essentiële bijvangst is dat tijdens het proces verhalen worden gedeeld en er van elkaars perspectief wordt geleerd. 

Keywords

Artistiek | Maatschappij | Beeldvorming | Waarneming & Interpretatie | Strategie | Educatie | Verbinden 

---

Psychologie

Mlodinow, L. (2005). Subliminal. The new unconscious and what it teaches us. Londen: Penguin Books.

Visie

De vormgeving van ons leven door de onderbewuste geest

Amerikaans theoretisch natuurkundige, scenarioschrijver en auteur Leonard Mlodinow, onderzoekt hoe de onderbewuste geest onze ervaring van de wereld vormgeeft. De manier waarop we het leven ervaren (onze perceptie, ons gedrag, ons geheugen en onze sociale oordelen) wordt volgens de onderzoeken die hij aantoont grotendeels gedreven door subliminale processen van de geest en niet door het bewuste, zoals lang werd gedacht. Hij beweert dat met nieuw wetenschappelijk onderzoek en hersenscans er meer onderzoek gedaan kan worden naar de ruimte die tot nu toe een gesloten deur was: het onderbewustzijn, of zoals hij het noemt ‘het nieuwe onbewuste’ (om zich te onderscheiden van het ‘onderdrukkend onbewuste’, à la Sigmund Freud).

Standpunt

Het belang van bewustzijn van ons subliminale waarnemen van de werkelijkheid 

Leonard Mlodinow ziet dit onbewuste denken niet als iets kwalijks, maar een manier om effectief te kunnen leven. Wel zegt hij dat het belangrijk is om de invloed van het subliminale waarnemen in te zien, om zo veel van de obstakels in ons leven te overwinnen. Daarnaast gaat hij in op zowel hoe we de werkelijkheid waarnemen, maar ook op de manier waarop we die voor onszelf proberen te beargumenteren. De weg van de wetenschapper die bewijs observeert en patronen zoekt om theorieën uit te leggen. En de weg van de advocaat, die met de gewenste conclusie begint en vervolgens zoekt naar bewijs om deze opvatting te ondersteunen. Volgens Leonard Mlodinow zijn onze hersens aardige wetenschappers, maar uitermate uitstekende advocaten.

Relevantie

Zoals Leonard Mlodinow probeert uit te leggen hoe we naar de werkelijkheid kijken met beïnvloeding van subliminale processen van de geest, wil ik inzicht geven hoe het kijken naar en interpreteren van mediabeelden een gekleurd beeld van de werkelijkheid geeft. Niet alleen de bewust of onbewust genomen beslissingen van de zenders ven beelden zijn daarbij van belang, maar ook je eigen manier van kijken door je persoonlijke referentiekader.

Keywords

Kahneman, D. (2011). Thinking Fast and Slow. Londen: Penguin Books.

Visie

Het menselijk brein bestaat uit twee systemen

De Israëlische psycholoog Daniel Kahneman bevindt zich met zijn onderzoeken en publicaties op het grensvlak van de economie, politiek en psychologie. Zijn vroege werk was gericht op de visuele waarneming en aandacht en bestudeerde daarna het belang en de context van besluitvorming. In zijn boek Thinking Fast and Slow legt Daniel Kahneman uit dat hij ervan uitgaat dat het menselijk brein vanuit twee systemen de wereld waarneemt. Het eerste systeem is impulsief en intuïtief, reageert op indrukken en legt razendsnel causale verbanden (ook als ze er niet zijn). Het tweede systeem is in staat tot reflectie, argumentatie, gedraagt zich voorzichtiger, rustiger en wil best langer nadenken. 

Standpunt

We handelen te vaak vanuit systeem 1

Daniel Kahneman gaat in tegen de tijdgeest dat we ‘op ons gevoel af moeten gaan’, want volgens hem zijn gevoelens bijna altijd onbetrouwbaar. Door de snelheid van de dag denken we te vaak vanuit systeem 1. Het gevolg is dat we daardoor onbewust verbanden leggen met wat we dénken te weten of dénken te zien, zonder dat we de tijd hebben genomen om uit te zoeken of dat wat deze unconscious bias ons vertelt wel de realiteit is. 

Relevantie

Vanuit de gedachte van Daniel Kahneman dat we vanuit twee systemen waarnemen, wil ik de koppeling maken naar hoe we hedendaagse media beelden consumeren (vanuit systeem 1) en dit kan zorgen voor een subjectieve beeldvorming van de werkelijkheid. Tijdens iteraties probeer ik participanten in dat opzicht van systeem 1-kijken naar systeem 2-kijken te krijgen, om inzicht te krijgen in onze associatieve manier van kijken naar de wereld.

Keywords

---

Politiek

Brandsma, B. (2016). Polarisatie. Inzicht in de dynamiek van wij-zij denken. Utrecht: Veen Media. 

Visie

Depolariseren door ‘het stille midden’ te versterken

Sociaal en politiek filosoof Bart Brandsma werkte na zijn studie politieke en sociale filosofie als journalist voor Filosofie magazine, de Nederlandse publieke omroep, de Nederlandse Moslimomroep en Amnesty International. Sinds 2005 doet hij onderzoek naar polarisatie en conflict in Europa en het Midden-Oosten. Daarbij gaat hij in op de ontwikkeling waarin wij/zij denken ‘eigen’ is aan mensen: we denken nu eenmaal in tegenstellingen. Dat hoeft niet altijd erg te zijn, maar in deze huidige tijd lijkt polarisatie de grondtoon in sociale verhoudingen geworden. Hij doet onderzoek om te depolariseren, waarbij hij een beroep doet op ‘het stille midden’.

Standpunt

Polarisatiedruk zorgt voor wij/zij denken

Volgens Bart Brandsma heerst er in de hedendaagse maatschappij een enorme druk om ‘een kant te kiezen’: polarisatiedruk. Mensen worden tegenover elkaar gezet in plaats van naast elkaar om een respectvol gesprek te voeren. Mensen in het midden voelen zich vaak doodongelukkig onder die druk om te kiezen, dat willen ze helemaal niet. Ze zijn betrokken maar genuanceerd. In dat midden bevinden zich ook de onverschilligen. En die onverschilligen, die zouden volgens Bart Brandsma erbij betrokken moeten worden.

“Zolang er het stille midden is dat weerstand biedt aan wij-zij denken is er ook ergens in de samenleving rust en vrede. Daarom is het zo belangrijk om dat midden te blijven versterken.”

Relevantie

Bart Brandsma legt uit hoe de dynamiek van het wij/zij denken is geïntegreerd in onze samenleving, hoe de politiek hier op in speelt en hoe onze denkwereld over ‘de ander’ en de wereld daardoor zwart-wit wordt. Ditzelfde is van toepassing op hoe we geïnformeerd worden vanuit de media. Sensatie en extremen worden opgezocht, om bijvoorbeeld de kijkcijfers te bevorderen. Deze ontwikkelingen hebben grote impact op ons beeld van de werkelijkheid, wat ook raakvlakken heeft met de politiek.

Keywords

---